De Advies­raad Inter­na­ti­o­nale Vraag­stukken (AIV) maakt zich zorgen over de gevolgen van artifi­ciële intel­li­gentie voor publieke waarden, maatschap­pe­lijke ruimte en het functi­o­neren van de democra­ti­sche rechts­orde. In een vandaag verschenen advies pleit de raad daarom voor een nadruk­ke­lijke en richting­ge­vende inter­na­ti­o­nale rol van Neder­land bij de ontwik­ke­ling en toepas­sing van AI.

AI ontwik­kelt zich razend­snel tot een geopo­li­tieke machts­factor. Het gebruik ervan groeit wereld­wijd in diplo­matie, defensie, economie en infor­ma­tie­voor­zie­ning. Tegelij­ker­tijd staan inter­na­ti­o­nale waarborgen voor publieke belangen en democra­ti­sche principes onder toene­mende druk. De AIV waarschuwt dat Neder­land zich niet kan permit­teren aan de zijlijn te blijven staan, nu standaarden en spelre­gels voor AI in toene­mende mate worden vormge­geven door dominante staten en techno­lo­gie­be­drijven. Zonder strate­gi­sche inzet dreigt verlies van publieke grip op systemen die bepalen wat zicht­baar is, hoe besluiten tot stand komen en wie toegang krijgt tot essen­tiële voorzieningen.

AIV-voorzitter Bert Koenders: “Neder­land moet binnen Europese kaders actief coali­ties smeden, inves­teren in publieke alter­na­tieven en zich diplo­ma­tiek inzetten voor inter­na­ti­o­nale afspraken die publieke waarden beschermen – zonder innovatie onnodig te remmen. Dat vergt politieke daadkracht, multi­la­te­rale samen­wer­king en betrok­ken­heid van het bedrijfsleven.”

Benut Nederlandse positie en versterk regie

Neder­land beschikt over stevige uitgangs­po­si­ties: van kennis­in­stel­lingen en halfge­lei­der­tech­no­logie tot ethisch AI-beleid en digitale infra­struc­tuur. Toch ontbreekt het aan een inter­na­ti­o­nale strategie die deze kwali­teiten verbindt. De AIV pleit voor meer bestuur­lijke samen­hang, één aanspreek­punt voor inter­na­ti­o­nale AI-samen­wer­king en het actief vermin­deren van afhan­ke­lijk­heden, zoals van buiten­landse cloud­pro­vi­ders. Daarbij moet AI-beleid duide­lijk sturen op publieke belangen: innovatie moet bijdragen aan trans­pa­rantie, recht­vaar­dig­heid en zeggen­schap. Alleen met koers­vaste regie behoudt Neder­land invloed in een snel inter­na­ti­o­na­li­se­rend AI-landschap.

Investeer in Europese AI-infrastructuur en toezicht

De advies­raad stelt dat AI-toepas­singen diep ingrijpen in publieke waarden: ze beïnvloeden wat zicht­baar is, hoe besluiten worden genomen en wie toegang krijgt tot voorzie­ningen. Gezamen­lijk Europees optreden is nodig om standaarden te bepalen, invloed uit te oefenen op mondiale kaders en publieke belangen te beschermen. De Europese AI-veror­de­ning biedt een basis, maar moet worden versterkt met inves­te­ringen in een eigen, publiek gestuurd AI-ecosys­teem. Door techno­logie te ontwik­kelen die uitleg­baar, contro­leer­baar en waarde-gedreven is, kan Europa een geloof­waardig alter­na­tief bieden voor commer­cieel en geopo­li­tiek gestuurde AI.

Werk aan mondiale kaders en diplomatieke inzet

Trans­pa­rantie, datatoe­gang en verant­woor­de­lijk­heid mogen niet het voorrecht zijn van een select aantal staten of bedrijven. De AIV pleit daarom voor actieve Neder­landse betrok­ken­heid bij de ontwik­ke­ling van mondiale spelre­gels binnen fora als de VN en de Raad van Europa. Juist nu verschil­lende landen uiteen­lo­pende normen hanteren of eerdere afspraken loslaten, is het van belang dat Neder­land zich inzet voor robuuste, inclu­sieve en uitvoer­bare afspraken. Dat vergt een consis­tente diplo­ma­tieke strategie die de techno­lo­gi­sche, geopo­li­tieke en democra­ti­sche belangen van Neder­land en Europa samenbrengt.