Wie ontwerpt, bepaalt. Dat is in drie woorden de conclusie van het rapport ‘Inclu­sief online’ dat het Rathenau Insti­tuut vandaag publi­ceert. In het rapport geeft het insti­tuut hande­lings­op­ties die moeten zorgen voor apps, platforms en andere online omgevingen waar mensen zich vrij en veilig voelen.

De onder­zoe­kers bestu­deerden meer dan 130 publi­ca­ties en spraken met dertig deskun­digen. Daaronder waren ontwer­pers, weten­schap­pers en medewer­kers van online platformen. Ook hielden de onder­zoe­kers ontwerp­ses­sies met lhbtiq+-personen. Die groep heeft online overmatig te maken met schade­lijk gedrag, met uitslui­ting en met ontwerp­keuzes die hun zeggen­schap beperken.

Het rapport gebruikt de term online omgeving vanwege de parallel met de fysieke omgeving. “Want zoals verlich­ting, parkeer­plaatsen voor mensen met een beper­king en gender­neu­trale toiletten bepalen of mensen zich vrij en veilig voelen, zo doet ook het ontwerp van een online omgeving ertoe”, zegt direc­teur Eefje Cuppen van het Rathenau Insti­tuut. Voor online omgevingen gaat het dan onder andere of je een pseudo­niem kunt gebruiken, of je controle hebt over wat je ziet, en of je met een mense­lijke moderator kunt communiceren.

Online omgevingen bieden ruimte voor ontmoe­ting, uitwis­se­ling en zelfex­pressie. Maar, zo maakt het rapport duide­lijk, lang niet iedereen voelt zich online vrij of veilig en kan de vruchten van het internet plukken. Het onder­zoek laat zien dat mensen­rechten online nog steeds onvol­doende worden gerea­li­seerd en beschermd.

Het rapport doet aanbe­ve­lingen voor het inclu­siever maken van de huidige online omgevingen. Daarbij gaat het onder andere om betere handha­ving van bestaande wetten en regels en om maatre­gelen op het gebied van content­mo­de­ratie. Ook wijst het rapport op risico’s van het inperken van anoni­mi­teit of het verbieden van sociale media, juist voor mensen voor wie het internet veel te bieden kan hebben.

Verder willen de onder­zoe­kers met het rapport een systeem­ver­an­de­ring op gang brengen zodat in het ontwerp van nieuwe online omgevingen inclu­si­vi­teit en mensen­rechten ingebakken zijn. Dat gaat bijvoor­beeld over het vermijden van versla­vende algoritmes die leiden tot einde­loos scrollen, over het veran­deren van verdien­mo­dellen en over het anders inrichten van dataverzameling.